Rzemiosło artystyczne

Piękny i unikalny zarazem przedmiot staje się w naszych czasach rzeczą coraz rzadziej spotykaną. Termin: "rzemiosło artystyczne" pojawił się dopiero w końcu ubiegłego stulecia, kiedy w obliczu rosnącej produkcji przemysłowej i jej zwiększających się ambicji estetycznych należało odgraniczyć strefę dzieł wykonanych przez samych twórców od fabrycznie powielanych wzorów, pochodzących od artysty. Wydana ostatnio książka Rzemiosło artystyczne w Polsce stanowi opis jego dziejów od początków aż po stan obecny. Nie akcentuje ona żadnego z aspektów rozwoju tego rzemiosła, starając się uwzględnić je po trosze wszystkie, czyniąc z chronologii osnowę kompozycyjną całości. Tekst, który poprzedza część albumową ze zdjęciami wybranych dzieł, utrzymany jest w tonie relacji, sprowadza się do szczegółowego opisu uszeregowanych w porządku historycznym przykładów. Wbrew zawartemu we wstępie zapewnieniu autorów, iż

"zadaniem niniejszego wydawnictwa jest ukazanie syntetycznego obrazu tysiącletnich przemian rzemiosła artystycznego na obszarze Polski"

Obraz ów, niestety, nie sprawia wrażenia syntezy. Schematyczny podział materiału książki (dzieje rzemiosła rozbito na części, obejmujące epoki i style, te zaś z kolei na odrębne dziedziny, jak złotnictwo, hafciarstwo, malarstwo, itp.) nie pomaga, mimo pewnego porządku natury encyklopedycznej, zrozumieć istoty przemian form i techniki wyrobów rękodzieła, uchwycić sensu jego uwarunkowań. Obawy budzi też niezdecydowany adres publikacji. Autorzy, zastrzegając się, iż ma ona cele popularyzatorskie i jest przeznaczona dla szerokiego grona odbiorców, zapowiadają zarazem jej przydatność w środowisku zawodowym, dla historyków sztuki oraz studentów tej specjalizacji. Są to adresy nazbyt różne, aby mogły stanowić - w omawianym rodzaju spracowania - podstawę jednolitej interpretacji zjawisk. W wyniku zastosowanej w książce metody opisu, z niezwykle skomplikowanej struktury symbolicznej monstrancji i relikwiarza, na przykład, pozostał tylko wizerunek zewnętrzny powłoki, wyliczenie fizycznych realiów dzieła; ołtarz, tron i szafa różnią się w tym ujęciu jedynie bryłą, konstrukcją, ornamentem. Rzemiosłu artystycznemu - zważywszy jego cel główny: popularyzację - najbardziej brak odniesienia do bieżących opinii, upodobań, zainteresowań odbiorców. Kogo dziś bowiem, poza specjalistami, interesuje ewolucja kształtu nodusa w kielichu mszalnym, nad którą szeroko rozwodzą się autorzy pracy. Dla większości współczesnych natomiast ważne są pytania o sens formy, o powód różnic między twórczością z wczoraj i dziś, pytania o signum tetpporis, pozwalające lepiej rozumieć własną epokę. Brak tej problematyki zemścił się wyraźnie na książce w części obejmującej sztukę aktualną. Zabrakło bowiem powodu, w imię którego należało tak lub inaczej wybrać i zestawić przykłady. O ile w poprzednich epokach układają się one w pewne całości, złączone formalnie stylem danego okresu, o tyle reprezentacja wieku dwudziestego wydaje się w najważniejszym stopniu przypadkowa, niespójna. Gdyby przyjąć dosłownie materiał ilustracyjny do współczesnych dziejów rzemiosła artystycznego w Polsce, należałoby wysunąć wniosek, że w dziedzinie tej zanika stopniowo wszelka inwencja. A przecież w czasach, o których mowa, istniały u nas liczne przeciwstawne kierunki, odrębne drogi poszukiwań kształtu użytecznego, odmienne estetyki.

Rzemiosło artystyczne w Polsce

Rzemiosło artystyczne w Polsce jest książką wydaną imponująco, zważywszy poziom reprodukcji, zwłaszcza barwnych. Jest przede wszystkim książką do oglądania, albumem z fotografiami, zbiorem dokumentów, które odzwierciedlają zmagania ręki z tworzywem, wyobraźni z zamówieniem społecznym. Zestawienie wyrobów z różnych epok budzi zawsze w dwójnasób nasze zainteresowania. Historia rzemiosła unaocznia przemiany wierzeń, obyczaju, norm estetycznych, uświadamia charakter tradycji kulturalnej, dając jej świadectwo w formie przedmiotów, w ich budowie i funkcjach. Ale obchodzi nas również obecność w tej kulturze twórców - często anonimowych - którzy w tak odmienny sposób pojmowali swą rolę artysty w społeczeństwie. Płaskorzeźby drzwi gnieźnieńskich ze scenami męczeństwa, postacie świętych z ornatu Piotra Kmity, arrasy wawelskie, barokowe kufle srebrne z Gdańska, osiemnastowieczne pasy polskie, czy wreszcie współczesne szkła, tkaniny, biżuteria - to nie tylko dzieje techniki rękodzieła, stylów, konwencji, lecz także odbicia podstaw ludzi, raz wiernych regułom, nakazom, modom, kiedy indziej, szukających satysfakcji w niezależnym kreowaniu pięknego kształtu.

ANNA PIOTROWSKA

(RZEMIOSŁO ARTYSTYCZNE W POLSCE. Adam Bochnak, Kazimierz Buczkowski. Opracowanie graficzne: Adam Młodzianowski. Opracowanie typograficzne: Zbigniew Weiss. Wydawnictwo "Arkady", Warszawa, 1971, str. 500, fot. czarno-białych 325 i 15 kolorowych: )