Rzemios³o artystyczne

wstecz

Piêkny i unikalny zarazem przedmiot staje siê w naszych czasach rzecz± coraz rzadziej spotykan±. Termin: "rzemios³o artystyczne" pojawi³ siê dopiero w koñcu ubieg³ego stulecia, kiedy w obliczu rosn±cej produkcji przemys³owej i jej zwiêkszaj±cych siê ambicji estetycznych nale¿a³o odgraniczyæ strefê dzie³ wykonanych przez samych twórców od fabrycznie powielanych wzorów, pochodz±cych od artysty. Wydana ostatnio ksi±¿ka Rzemios³o artystyczne w Polsce stanowi opis jego dziejów od pocz±tków a¿ po stan obecny. Nie akcentuje ona ¿adnego z aspektów rozwoju tego rzemios³a, staraj±c siê uwzglêdniæ je po trosze wszystkie, czyni±c z chronologii osnowê kompozycyjn± ca³o¶ci. Tekst, który poprzedza czê¶æ albumow± ze zdjêciami wybranych dzie³, utrzymany jest w tonie relacji, sprowadza siê do szczegó³owego opisu uszeregowanych w porz±dku historycznym przyk³adów. Wbrew zawartemu we wstêpie zapewnieniu autorów, i¿

"zadaniem niniejszego wydawnictwa jest ukazanie syntetycznego obrazu tysi±cletnich przemian rzemios³a artystycznego na obszarze Polski"

Obraz ów, niestety, nie sprawia wra¿enia syntezy. Schematyczny podzia³ materia³u ksi±¿ki (dzieje rzemios³a rozbito na czê¶ci, obejmuj±ce epoki i style, te za¶ z kolei na odrêbne dziedziny, jak z³otnictwo, hafciarstwo, malarstwo, itp.) nie pomaga, mimo pewnego porz±dku natury encyklopedycznej, zrozumieæ istoty przemian form i techniki wyrobów rêkodzie³a, uchwyciæ sensu jego uwarunkowañ. Obawy budzi te¿ niezdecydowany adres publikacji. Autorzy, zastrzegaj±c siê, i¿ ma ona cele popularyzatorskie i jest przeznaczona dla szerokiego grona odbiorców, zapowiadaj± zarazem jej przydatno¶æ w ¶rodowisku zawodowym, dla historyków sztuki oraz studentów tej specjalizacji. S± to adresy nazbyt ró¿ne, aby mog³y stanowiæ - w omawianym rodzaju spracowania - podstawê jednolitej interpretacji zjawisk. W wyniku zastosowanej w ksi±¿ce metody opisu, z niezwykle skomplikowanej struktury symbolicznej monstrancji i relikwiarza, na przyk³ad, pozosta³ tylko wizerunek zewnêtrzny pow³oki, wyliczenie fizycznych realiów dzie³a; o³tarz, tron i szafa ró¿ni± siê w tym ujêciu jedynie bry³±, konstrukcj±, ornamentem. Rzemios³u artystycznemu - zwa¿ywszy jego cel g³ówny: popularyzacjê - najbardziej brak odniesienia do bie¿±cych opinii, upodobañ, zainteresowañ odbiorców. Kogo dzi¶ bowiem, poza specjalistami, interesuje ewolucja kszta³tu nodusa w kielichu mszalnym, nad któr± szeroko rozwodz± siê autorzy pracy. Dla wiêkszo¶ci wspó³czesnych natomiast wa¿ne s± pytania o sens formy, o powód ró¿nic miêdzy twórczo¶ci± z wczoraj i dzi¶, pytania o signum tetpporis, pozwalaj±ce lepiej rozumieæ w³asn± epokê. Brak tej problematyki zem¶ci³ siê wyra¼nie na ksi±¿ce w czê¶ci obejmuj±cej sztukê aktualn±. Zabrak³o bowiem powodu, w imiê którego nale¿a³o tak lub inaczej wybraæ i zestawiæ przyk³ady. O ile w poprzednich epokach uk³adaj± siê one w pewne ca³o¶ci, z³±czone formalnie stylem danego okresu, o tyle reprezentacja wieku dwudziestego wydaje siê w najwa¿niejszym stopniu przypadkowa, niespójna. Gdyby przyj±æ dos³ownie materia³ ilustracyjny do wspó³czesnych dziejów rzemios³a artystycznego w Polsce, nale¿a³oby wysun±æ wniosek, ¿e w dziedzinie tej zanika stopniowo wszelka inwencja. A przecie¿ w czasach, o których mowa, istnia³y u nas liczne przeciwstawne kierunki, odrêbne drogi poszukiwañ kszta³tu u¿ytecznego, odmienne estetyki.

Rzemios³o artystyczne w Polsce

Rzemios³o artystyczne w Polsce jest ksi±¿k± wydan± imponuj±co, zwa¿ywszy poziom reprodukcji, zw³aszcza barwnych. Jest przede wszystkim ksi±¿k± do ogl±dania, albumem z fotografiami, zbiorem dokumentów, które odzwierciedlaj± zmagania rêki z tworzywem, wyobra¼ni z zamówieniem spo³ecznym. Zestawienie wyrobów z ró¿nych epok budzi zawsze w dwójnasób nasze zainteresowania. Historia rzemios³a unaocznia przemiany wierzeñ, obyczaju, norm estetycznych, u¶wiadamia charakter tradycji kulturalnej, daj±c jej ¶wiadectwo w formie przedmiotów, w ich budowie i funkcjach. Ale obchodzi nas równie¿ obecno¶æ w tej kulturze twórców - czêsto anonimowych - którzy w tak odmienny sposób pojmowali sw± rolê artysty w spo³eczeñstwie. P³askorze¼by drzwi gnie¼nieñskich ze scenami mêczeñstwa, postacie ¶wiêtych z ornatu Piotra Kmity, arrasy wawelskie, barokowe kufle srebrne z Gdañska, osiemnastowieczne pasy polskie, czy wreszcie wspó³czesne szk³a, tkaniny, bi¿uteria - to nie tylko dzieje techniki rêkodzie³a, stylów, konwencji, lecz tak¿e odbicia podstaw ludzi, raz wiernych regu³om, nakazom, modom, kiedy indziej, szukaj±cych satysfakcji w niezale¿nym kreowaniu piêknego kszta³tu.

ANNA PIOTROWSKA

(RZEMIOS£O ARTYSTYCZNE W POLSCE. Adam Bochnak, Kazimierz Buczkowski. Opracowanie graficzne: Adam M³odzianowski. Opracowanie typograficzne: Zbigniew Weiss. Wydawnictwo "Arkady", Warszawa, 1971, str. 500, fot. czarno-bia³ych 325 i 15 kolorowych: )